 |
| Αθηροσκληρυντική αποφρακτική αγγειοπάθεια και Ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο Από το http://siakhenn.tripod.com/stroke.html |
Η αθηροσκληρυντική αποφρακτική αγγειοπάθεια είναι ο πιο σημαντική πάθηση που απειλεί το σώμα, με την πάροδο της ηλικίας. Αποτελεί την αιτία των συχνότερων παθολογικών προβλημάτων, που αποτελούν τις βασικές αιτίες θανάτου και αναπηρίας. Αποτελεί το καταληκτικό σημείο της δυσλειτουργίας του ενδοθηλίου, η οποία με τη σειρά της αναπτύσσεται όταν στο ενδοθήλιο του αγγείου επιδράσουν, σε βάθος χρόνου, μία σειρά από βλαπτικούς παράγοντες.
Η δυσλειτουργία του ενδοθηλίου και η αρτηριοσκληρυντική αποφρακτική αγγειοπάθεια δεν έχουν συμπτώματα, επί μακρόν. Η αρτηριοσκληρυντική ανεπάρκεια οργάνων (π.χ. αρτηριοσκληρυντική άνοια, στυτική δυσλειτουργία, στεφανιαία νόσος, διαλείπουσα χωλότητα) εγκαθίσταται προοδευτικά. Το πρώτο σύμπτωμα σε αρκετά άτομα είναι η ανδρική ανικανότητα, το έμφραγμα ή το εγκεφαλικό επεισόδιο, που εκδηλώνονται όταν το αρδευόμενο από το παθολογικό αγγείο όργανο, δεν δύναται να ανταποκριθεί λόγω κακής αιμάτωσης στην λειτουργία του. Ενίοτε στο τοίχωμα του προσβεβλημένου αγγείου αναπτύσσονται ανευρύσματα, η ρήξη των οποίων μπορεί να προκαλέσει ακατάσχετη αιμορραγία και θάνατο.
Ο πίνακας, που εκτίθεται παρακάτω, δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1990 και έκτοτε, συνοψίζοντας τα δεδομένα από ανεξάρτητες επιστημονικές μελέτες, άρχισε να δημοσιεύεται σταθερά στον έγκυρα επιστημονικά περιοδικά:
Σήμερα, ο κατάλογος των παραγόντων που δρουν συνεργικά προκαλώντας μια σειρά παθοφυσιολογικών αλλοιώσεων με κοινό καταληκτικό σημείο την ανάπτυξη δυσλειτουργίας του ενδοθηλίου, έχει σημαντικά εμπλουτιστεί (π.χ. c αντιδρώσα πρωτεΐνη, ομοκυστείνη, μεταβολικό σύνδρομο, παράγοντες φλεγμονής, ορισμένες λοιμώξεις, δυσμενής κληρονομικότητα, αυξημένο ινωδογόνο, τριγλυκερίδια).
Οι σημαντικοί παράγοντες και νοσήματα που ευθύνονται για την ανάπτυξη δυσλειτουργίας του ενδοθηλίου είναι :
1. Η ηλικία, η κληρονομικότητα
Τα νεαρά αγγειακά ενδοθηλιακά κύτταρα συντελούν στην απρόσκοπτη λειτουργία βασικών ομοιοστατικών λειτουργιών, όπως είναι η διατήρηση των υγρών, η ομαλή ρύθμιση της αιματικής ροής, η ομαλή λειτουργία του ανοσοποιητικού, η ρύθμιση φλεγμονών, η αποτροπή της συσσώρευσης λιπιδίων και θρόμβων στο αγγειακό τοίχωμα. Ο χρόνος προκαλεί σημαντικές αλλοιώσεις όπως αύξηση οξειδωτικού φορτίου στο ενδοθήλιο, αύξηση κυτοκινών και παραγόντων φλεγμονής, αυξημένη απόπτωση κυττάρων, διαταραχή της λειτουργικότητας του ενδοθηλίου και μείωση της ελαστικότητας του τοιχώματος. Η χρονολογική ηλικία, στην οποία συμβαίνουν τα φαινόμενα τροποποιείται σημαντικά από άτομο σε άτομο, ανάλογα με την κληρονομικότητα.
2. Το κάπνισμα.
Ο άκαυστος καπνός περιέχει νικοτίνη, καρκινογόνες ουσίες και τοξίνες, με την καύση όμως οι βλαπτικές ουσίες σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες πολλαπλασιάζονται λόγω της εξαέρωσης, της πυρόλυσης της πυροσύνθεσης του καπνού και των άλλων χημικών προσθέτων που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή των διαφόρων ειδών τσιγάρου. Ο καπνός συγκροτείται από λεπτό αερόλυμα, ώστε να δύναται να μείνει στους αεραγωγούς και στην επιφάνεια των κυψελίδων και από αέρια φάση. Η αέρια φάση περιέχει μονοξείδιο του άνθρακα, τοξικές ερεθιστικές και αρωματικές ουσίες. Τα σωματίδια του αερολύματος περιέχουν πλήθος τοξικών. Το υπόλειμμα των σωματιδίων, αφού αφαιρεθεί η υγρασία και η νικοτίνη αποκαλείται πίσσα.
Mέχρι προσφάτως θεωρούνταν ότι οι βλαπτικές αυτές συνέπειες του καπνού αφορούσαν μόνο τους ενεργητικώς καπνίζοντες. Ωστόσο οι επιστημονικές έρευνες που έγιναν σε άτομα που είχαν παθητική έκθεση στον καπνό ανέτρεψαν σταδιακώς αυτήν την αντίληψη.
Μελέτες ενδοθηλίου έχουν αναδείξει αυξημένη καταστροφή ενδοθηλίου στον παθητικό καπνιστή, αυξημένη τάση συσσώρευσης αιμοπεταλίων, παράγοντες που πιθανόν ευθύνονται για την ανάπτυξη αθηροσκληρυντικής αγγειοπάθειας.
3. Ο διαβήτης.
Ο διαβήτης είναι μια χρόνια νόσος που χαρακτηρίζεται από αύξηση των επιπέδων σακχάρου του αίματος και από ανώμαλο μεταβολισμό του σακχάρου των λιπών και των πρωτεϊνών, όλων των βασικών δηλαδή υλικών που χρησιμοποιεί ο οργανισμός στην δομή και στις καύσεις του. Αυτή η υφιστάμενη γενικευμένη διαταραχή του μεταβολισμού προκαλεί βλάβες σε όλα τα όργανα του σώματος, το δέρμα, τα αγγεία, την καρδιά, τα νεφρά, τον εγκέφαλο. Ο διαβήτης είναι μια πολυσυστηματική νόσος, που βλάπτει σημαντικά τα αγγεία και επιπλέον επειδή στα αρχικά στάδια δεν έχει συμπτώματα είναι σημαντικό να γίνεται ετήσια προληπτική παθολογική εξέταση. Κατά την διάρκειά της, γίνεται περιοδική μέτρηση σακχάρου και επιπλέον εντοπίζονται οι υγιείς που ευρίσκονται σε ομάδα υψηλού κινδύνου για να αναπτύξουν αργότερα διαβήτη. Πολλά από τα άτομα αυτά θα επωφεληθούν από προληπτικά προγράμματα πρόληψης.
Η άριστη αντιμετώπιση στην έναρξη της μεταβολικής απορρύθμισης έχει ζωτική σημασία για την αποφυγή εγκατάστασης αθηροσκληρυντικής αποφρακτικής αγγειοπάθειας.
4. Οι διαταραχές ορισμένων λιπιδίων, όπως η αύξηση της «κακής» χοληστερόλης LDL ή η μείωση της «καλής» χοληστερόλης HDL, τα αυξημένα τριγλυκερίδια.
Η χοληστερόλη είναι μία χημική ουσία (στερόλη), που αυξάνει στον οργανισμό με την κατανάλωση λιπαρών ουσιών. Το όχημα μεταφοράς της χοληστερόλης στο αίμα είναι οι λιποπρωτεΐνες, που αποτελούνται από υδρόφοβα λιπίδια (εστέρες χοληστερόλης, τριγλυκερίδια), υδρόφιλα λιπίδια (φωσφολιπίδια, μη εστεροποιημένη χοληστερόλη) και πρωτεΐνες. Οι λιποπρωτεΐνες ανάλογα με την πυκνότητά τους διαιρούνται σε χυλομικρά, VLDL (very low density lipoprotein-πολύ χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνη), IDL(Intermediate density lipoprotein-ενδιάμεσης πυκνότητας λιποπρωτεΐνη), LDL (low density lipoprotein-χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνη) και HDL (high density lipoprotein-υψηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνη). Η HDL, προστατεύει τα αγγεία («καλή» χοληστερόλη). Η καταστροφική χοληστερόλη LDL («κακή» χοληστερόλη), βλάπτει τα αγγεία της καρδιάς, του εγκεφάλου, των νεφρών, των άκρων. Η υψηλή κακή χοληστερόλη αλλοιώνει το τοίχωμα των αρτηριών και έτσι, με την πάροδο του χρόνου, εναποτίθενται λιπίδια στο τοίχωμα, δημιουργείται αθηρωμάτωση, απόφραξη αγγείου, κακή αιμάτωση του αρδευόμενου οργάνου. Εάν το αρδευόμενο όργανο είναι ο εγκέφαλος αναπτύσσεται προοδευτικά εγκεφαλική βλάβη, εάν είναι ο νεφρός νεφρική βλάβη, εάν πρόκειται για την καρδιά καρδιακή βλάβη.
Τα τριγλυκερίδια, είναι παράγων μεταβολισμού των λιπαρών ουσιών και η αύξησή τους συνδέεται σε ορισμένα άτομα με την ανάπτυξη αποφρακτικής αγγειοπάθειας.
Η περιοδική προληπτική παθολογική εξέταση εντοπίζει τα άτομα που πάσχουν από διαταραχές λιπιδίων και καθορίζει πρώιμες θεραπευτικές παρεμβάσεις με δεδομένο ότι η δυσλιπιδαιμία δεν έχει συμπτώματα στα αρχικά στάδια.
Η περιοδική προληπτική παθολογική εξέταση εντοπίζει τα άτομα που πάσχουν από διαταραχές λιπιδίων και καθορίζει πρώιμες θεραπευτικές παρεμβάσεις με δεδομένο ότι η δυσλιπιδαιμία δεν έχει συμπτώματα στα αρχικά στάδια.
5. Η υπέρταση.
Σε κατά τα λοιπά υγιείς ανθρώπους, υπέρταση υπάρχει, όταν ο μέσος όρος των μετρήσεων της διαστολικής πίεσης («μικρή» πίεση), είναι μεγαλύτερος ή ίσος από 90mmHg ή όταν ο μέσος όρος των μετρήσεων της συστολικής πίεσης(«μεγάλη» πίεση), είναι μεγαλύτερος ή ίσος από 140mmHg. Σε περίπτωση άλλης παθήσεως, όπως αυξημένου σακχάρου, χοληστερόλης, καρδιακής ή νεφρικής παθήσεως, τα όρια αυτά είναι συχνά πιο αυστηρά.
Η αύξηση της πίεσης στις αρτηρίες του σώματος, επιβαρύνει και κουράζει σημαντικά, πολλά αρδευόμενα από αυτές όργανα. Χωρίς την ενδεικνυόμενη φαρμακευτική αγωγή ο υπερτασικός κινδυνεύει από απόφραξη καρδιακής αρτηρίας, εγκεφαλικό επεισόδιο, νεφρική πάθηση, διαταραχές οράσεως, στυτική δυσλειτουργία, αιφνίδιο θάνατο.
Λόγω της ανυπαρξίας συμπτωμάτων από την υψηλή πίεση σε πολλά άτομα, η ετήσια προληπτική παθολογική εξέταση έχει ζωτική σημασία. Κατά την διάρκειά της, γίνεται, επιπροσθέτως, εξατομικευμένος καθορισμός των επιπέδων των πιέσεων που πρέπει να έχει το άτομο ανάλογα με την συνολική κατάσταση της υγείας του και εντοπίζονται οι υγιείς που ευρίσκονται σε ομάδα υψηλού κινδύνου για να αναπτύξουν αργότερα υπέρταση.
Πολλά από τα άτομα αυτά θα επωφεληθούν από προληπτικά προγράμματα πρόληψης της υπέρτασης.
6. Η καθιστική ζωή και η παχυσαρκία.
Η παχυσαρκία και ο αυξημένος δείκτης μάζας σώματος(ΒΜΙ), ο οποίος ισούται με το πηλίκο του βάρους διά του τετραγώνου του ύψους, αποτελούν προδιαθεσικούς παράγοντες για την εμφάνιση αθηροσκληρυντικής αποφρακτικής αγγειοπάθειας. ΒΜΙ κάτω του 18,5 είναι πολύ χαμηλός, χαρακτηρίζει τα πολύ αδύνατα άτομα και συνοδεύεται από αυξημένη νοσηρότητα. Όταν έχουμε ΒΜΙ=18,5-24,9, είμαστε γενικώς φυσιολογικοί, ΒΜΙ=25-29,9 υπέρβαροι και πάνω από τριάντα παχύσαρκοι. Τα άτομα που συσσωρεύουν λίπος στην κοιλιά, θώρακα και άκρα έχουν ανδρικού τύπου κατανομή λίπους που είναι πιο βλαπτική για τον οργανισμό συγκριτικά με την γυναικείου τύπου συσσώρευση λίπους στους γλουτούς. Το BMI καθορίζεται για κάθε άτομο περαιτέρω, βάσει των κλινικοεργαστηριακών ευρημάτων.
Η καθιστική ζωή προκαλεί παχυσαρκία, αύξηση LDL χοληστερόλης και μείωση HDL. Θα πρέπει να ασκούμαστε τουλάχιστον επί τριάντα λεπτά ημερησίως. Η δραστηριότητα αυτή μπορεί να μην είναι οργανωμένη άσκηση, αλλά γρήγορο περπάτημα ημερησίως. Κατά την διάρκεια της άσκησης ενδέχεται να υπάρξουν σε ευαίσθητα άτομα επιπλοκές, όπως στηθάγχη, αρρυθμίες, μυοσκελετικά προβλήματα, διαταραχές αναπνοής. Αυτές προλαμβάνονται με την ιατρική εξέταση, που δεν πρέπει να αμελείται στο ασκούμενο άτομο, την αποφυγή έντονης άσκησης και την καθιέρωση προθέρμανσης, αποθεραπείας και ασκήσεων stretching κατά την οργανωμένη άσκηση στα γυμναστήρια.
7. Διατροφικοί παράγοντες, όπως η μικρή κατανάλωση φρούτων-λαχανικών, η πλούσια κατανάλωση λιπαρών, η πλήρης αποφυγή του αλκοόλ ή η κατάχρηση αλκοόλ, η μη κατανάλωση ψαριών πλούσιων σε ω3 λιπαρά οξέα.
Η μικρή κατανάλωση φρούτων-λαχανικών, η κατάχρηση αλκοόλ, η μη κατανάλωση ψαριών πλούσιων σε ω3 λιπαρά οξέα συνδέονται με αύξηση του κινδύνου για αθηροσκληρυντική αποφρακτική αγγειοπάθεια. Τα κορεσμένα λιπαρά που ανευρίσκονται κυρίως στο κόκκινο κρέας, βούτυρο, υδρογονωμένα λάδια, κρέμα γάλακτος, σκληρά τυριά προάγουν την αύξηση της LDL χοληστερόλης και την αθηρωμάτωση.
Η συνετή χρήση αλκοόλ, έχει καρδιοπροστατευτική δράση.
8. Η αύξηση των επιπέδων ορισμένων δεικτών φλεγμονής και παραγόντων (π.χ. crp, ομοκυστείνη, λιποπρωτείνη α).
Η λιποπρωτεΐνη α LpA είναι μια λιποπρωτεΐνη του αίματος που ομοιάζει δομικά με την LDL, περιέχει όμως μία επιπλέον πρωτεΐνη, που καλείται απολιποπρωτείνη A (αpoA). H αpoA συντίθεται στο ήπαρ, το οποίο αποτελεί και την κύρια θέση κάθαρσης της LpA.
H αύξηση της LpA προδιαθέτει για αθηροσκληρυντική αποφρακτική αγγειοπάθεια και απαιτεί μια πιο επιθετική προσέγγιση της αυξημένης LDL και άλλων παραγόντων κινδύνου.
Η crp (c αντιδρώσα πρωτεΐνη) αποτελεί μία πρωτεΐνη, η οποία συντίθεται πρωταρχικά στο ήπαρ. Παράγοντες που προκαλούν τραύμα, φλεγμονή ή ιστική νέκρωση στο ανθρώπινο σώμα αυξάνουν την παραγωγή CRP. Η CRP είναι έτσι ένας από τους πιο χρήσιμους δείκτες στην κλινική πρακτική. Χρησιμοποιείται τόσο για την διάγνωση νοσημάτων που συνοδεύονται από τραύμα, φλεγμονή ή ιστική νέκρωση, όσο και για την παρακολούθηση αρκετών από τα νοσήματα αυτά και την αξιολόγηση της ανταπόκρισης στην χορηγούμενη θεραπεία. Ορισμένα άτομα έχουν φυσιολογικώς αυξημένα επίπεδα crp. Τελευταίες μελέτες συνδέουν τα αυξημένα επίπεδα της αντιδρώσας πρωτεΐνης σε υγιή άτομα με αυξημένο κίνδυνο αθηροσκληρυντικής αποφρακτικής αγγειοπάθειας. Η ομοκυστείνη αποτελεί ένα αμινοξύ, ο ομαλός μεταβολισμός του οποίου απαιτεί την φυσιολογική λειτουργία ορισμένων ενζύμων, την ομαλή πρόσληψη φυλλικού βιταμινών συμπλέγματος β, την ομαλή λειτουργία του νεφρικού ηθμού, την απουσία τοξικών ουσιών που παρεμβαίνουν στο μεταβολισμό του, την φυσιολογική συγκέντρωση ορισμένων ορμονών. Η άθροιση του αμινοξέος προκαλείται από μια ποικιλία νοσημάτων και παθολογικών καταστάσεων (π.χ. ανεπάρκεια φυλλικού, κληρονομικά σύνδρομα, νεφρική ανεπάρκεια, κάπνισμα, κατάχρηση αλκοόλ). Η αύξηση της ομοκυστείνης σε ορισμένες περιπτώσεις αποτελεί παράγοντα κινδύνου για αθηροσκληρυντική αποφρακτική αγγειοπάθεια. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι η σοβαρή κληρονομική ανεπάρκεια της κυσταθειονίνης β συνθάσης. Το σύνδρομο χαρακτηρίζεται από αρτηριακές και φλεβικές θρομβώσεις. Ανάλογα με την θέση του οργάνου που προσβάλλεται μπορεί να εμφανιστεί έμφραγμα, εγκεφαλικό, απόφραξη κάτω άκρου κ.λπ. Η διάγνωση και η έναρξη θεραπείας πρέπει να γίνεται, όσο γίνεται πιο άμεσα.
9. Το μεταβολικό σύνδρομο.
Tο μεταβολικό σύνδρομο, είναι ένα επικίνδυνο οργανικό σύνδρομο, που χαρακτηρίζεται από ένα σύνολο επιμέρους μεταβολικών διαταραχών, οι οποίες συχνά υποτιμούνται από τους πάσχοντες ασθενείς. Συγκεκριμένα στο μεταβολικό σύνδρομο υπάρχουν ταυτόχρονα τρεις ή περισσότερες από τις διαταραχές που αναφέρονται παρακάτω:
• Αυξημένη περιφέρεια μέσης
• Αυξημένα επίπεδα τριγλυκεριδίων αίματος
• Μειωμένα επίπεδα HDL
• Αρτηριακή πίεση αίματος στα ανώτερα φυσιολογικά όρια
• Γλυκόζη (ζάχαρο) αίματος νηστείας στα άνω όρια.
Η συνύπαρξη των μεταβολικών δυσλειτουργιών που προαναφέρονται, δρα τοξικά στον ανθρώπινο οργανισμό, οδηγεί σε αυξημένη επίπτωση καρδιοεγκεφαλικών επεισοδίων, διαβήτη και πρόωρων θανάτων. Το μεταβολικό σύνδρομο δεν έχει συμπτώματα, ανακαλύφθηκε σχετικά πρόσφατα από την Ιατρική Επιστήμη, εντοπίζεται μόνο κατά την ετήσια ιατρική προληπτική εξέταση λόγω της πλήρους ανυπαρξίας συμπτωμάτων και πρέπει να θεραπεύεται άμεσα λόγω της μοιραίας εξέλιξης που έχει σε πολλές περιπτώσεις.
Η παχυσαρκία και ο αυξημένος δείκτης μάζας σώματος(ΒΜΙ), ο οποίος ισούται με το πηλίκο του βάρους διά του τετραγώνου του ύψους, αποτελούν προδιαθεσικούς παράγοντες για την εμφάνιση του μεταβολικού συνδρόμου. Τα άτομα που συσσωρεύουν λίπος στην κοιλιά, θώρακα και άκρα έχουν ανδρικού τύπου κατανομή λίπους που είναι πιο βλαπτική για τον οργανισμό συγκριτικά με την γυναικείου τύπου συσσώρευση λίπους στους γλουτούς.
Στην ανάπτυξη του μεταβολικού συνδρόμου βασικό ρόλο έχουν και γενετικοί παράγοντες, οι οποίοι επεμβαίνουν σε μία σειρά από παραμέτρους όπως η αντίσταση των ιστών στη δράση της ινσουλίνης. Αυτό σημαίνει ότι ορισμένα άτομα έχουν μεγαλύτερη γενετικώς καθορισμένη προδιάθεση από άλλα, να αναπτύξουν αυτό το κακόηθες σύνδρομο.
Η συχνότητα του μεταβολικού συνδρόμου αυξάνει ανησυχητικά τελευταία.
Σήμερα κατά την ετήσια παθολογική προληπτική ιατρική εξέταση είναι σημαντικό να γίνεται με ακρίβεια ο υπολογισμός του κινδύνου ανάπτυξης αποφρακτικής αρτηριοσκληρυντικής αγγειοπάθειας, με την χρήση ειδικών αλγοριθμικών εξισώσεων (π.χ. εξίσωση FRAMINHAM) και στη συνέχεια ανάλογα με τον κίνδυνο αυτό, να σχεδιάζονται στοχευμένα προληπτικές παρεμβάσεις. Ειδικές εξισώσεις για τον υπολογισμό του κινδύνου εμφάνισης δυσλειτουργίας του ενδοθηλίου και αρτηριοσκληρυντικής αποφρακτικής αγγειοπάθειας έχουν αναπτυχθεί με αξιοπιστία. Επίσης ειδικές εξετάσεις για την εκτίμηση τυχόν εγκατεστημένης δυσλειτουργίας του ενδοθηλίου έχουν εξελιχτεί (π.χ. υπερηχογράφημα καρωτίδων).
Η πρώιμη παρέμβαση, η εξουδετέρωση του κινδύνου, η προφύλαξη των αγγείων και των οργάνων που αυτά αρδεύουν έχουν ζωτική σημασία, με δεδομένο ότι όταν η αποφρακτική αγγειοπάθεια εγκατασταθεί, η πλήρης αποκατάσταση του αγγείου και των αρδευόμενων οργάνων με φάρμακα ή χειρουργικές επεμβάσεις είναι πρακτικά αδύνατη. Σήμερα υπάρχει αποτελεσματική πρόληψη και πρώιμη θεραπεία
Δρ. Αναστασία Μοσχοβάκη
Ιατρός Ειδική Παθολόγος
Φραγκοπούλου 10, Κηφισιά
24ωρη γραμματεία νοσοκομειακά περιστατικά:2106252770
E mail: amoschovaki@yahoo.gr.
Ιστοσελίδες ενημέρωσης του ιατρείου για θέματα Παθολογίας:
http://twitter.com/amoschovaki H ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΣΤΟ TWITTER
http://anastasiamoschovaki1.blogspot.com ΘΕΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ
http://worlddiseasedays.blogspot.com ΠΑΓΚΟΣΜΙΕΣ ΗΜΕΡΕΣ ΥΓΕΙΑΣ
http://frequentmedicaldisorders.blogspot.com FREQUENT MEDICAL DISORDERS (αγγλόφωνο)
http://infectiousdiseaseissues.blogspot.com ΠΥΡΕΤΟΣ – ΛΟΙΜΩΞΕΙΣ
http://highglucose.blogspot.com ΔΙΑΒΗΤΗΣ
http://systemichypertension.blogspot.com ΥΨΗΛΗ ΠΙΕΣΗ
http://alternativemedicinehellenicblog.blogspot.com ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ
http://cholesterolandtriglycerides.blogspot.com ΧΟΛΗΣΤΕΡΙΝΗ - ΤΡΙΓΛΥΚΕΡΙΔΙΑ
http://internationaltravelmedicine.blogspot.com ΤΑΞΙΔΙΑ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ
http://novelswineinfluenza.blogspot.com ΝΕΑ ΓΡΙΠΗ Η1Ν1
